Merve’nin Usturlab Atölyesi

Astronomi temalı bir bilim şenliğine katıldıysanız Usturlab Atölyesine denk gelmiş olabilirsiniz. Ben sık sık karşılaştığım bu atölyeyi Merve Şanlı’dan dinlediğimde çok sevdim. Sonrasında defalarca bu şansım oldu. Bug yazıda Usturlab’a ve Usturlab Atölyesine yakından bakacağız. Dilediğiniz bir ortamda bu atölyeyi yapmanız için bilgiler paylaşıyor olacağız. Usturlab nedir? Merve’den dinleyelim;

“Aşığın hastalığı bütün hastalıklardan ayrıdır. Aşk, Allah sırlarının Usturlabıdır…” {Hz.Mevlâna}

Usturlap (Astrolabe, Yunanca: Yıldız-yakalar)

Bir zamanlar denizcilerin sıklıkla kullandığı, -ve bence günümüzdeki denizcilerin de kullanması gereken- bir gökyüzü bilgisayarı. Ortaçağın GPS’i de diyebiliriz. Harikulâde bir âlet.

Antik Yunan’da icat edilmiş sonrasında Müslümanlar tarafından geliştirilmiş olan usturlabı, 7 ve 17. yy arasında Maşaallah isimli bir bilginin Müslümanlara tanıttığı söyleniyor. (Başka bir rivayete göre de usturlabı ilk keşfeden ve bu konuda ilk kitap yazan kimse Abbasi devri astronomi âlimlerinden Ebu İshak el-Fezâri’dir.) Uluğ Bey, kurduğu Semerkand Rasathanesi‘nde usturlap ile ilgili birçok alet geliştirmiş ve kullanmış. Bunun yanında el-Birunî, Zerkalî, Tusî gibi birçok âlim de usturlabın geliştirilmesinde büyük rol oynamış isimlerden. Böylece mekanik saatlerin temelinin bu dönemde atıldığı söyleniyor. Ayrıca namaz vakitlerinin belirlenmesi de bu âletle hesaplanıyormuş. Usturlabın çok çeşitleri var. Ve usturlapla yapılanlar bir hayli büyüleyici, akıl dehası şeyler. Bu âletin her bir tabakası bambaşka hesaplamaları ifade ediyor. Bir tabakada yıldızların konumları gösteriliyor. (Ki bu sayede denizciler konumlarını tayin edip, yörüngelerini bulabiliyorlarmış) Diğer bir tabakada; yıllar, aylar, bir diğerinde; günler, saatler, enlemler vs. gibi birçok değerler ve çizelgeler var. Bu âlete bakıp gökcisimlerinin yükseltisi de ölçülebiliyor…

Günümüzde kullanılan elektronik gps’ler kullanılmaz duruma gelse, ne yapardık acaba? …

😉Mutlaka Ziyaret Edin
İstanbul - İslâm Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi'nde bu ve bunun gibi astronomik aletleri görebilirsiniz.

Usturlabın çok çeşitleri var. Ve usturlapla yapılanlar bir hayli büyüleyici, akıl dehası şeyler. Bu âletin her bir tabakası bambaşka hesaplamaları ifade ediyor. Bir tabakada yıldızların konumları gösteriliyor. (Ki bu sayede denizciler konumlarını tayin edip, yörüngelerini bulabiliyorlarmış) Diğer bir tabakada; yıllar, aylar, bir diğerinde; günler, saatler, enlemler vs. gibi birçok değerler ve çizelgeler var. Bu âlete bakıp gökcisimlerinin yükseltisi de ölçülebiliyor…

Usturlab Atölyesi Yapmak İster misiniz?

Stellar Lab üzerinden edinebileceğiniz Usturlab dosyası ile Usturlab Atölyenizi yapabilirsiniz.

Gereken Malzemeler

• Usturlab Çıktısı (A4 Ağır Gramajlı Kağıda), PDF Belgesi • Makas • Somun Vida • Kalın Pipet • Koli Bandı

Atölye Yapılışı

Usturlab Taslağı belirtilen yerlerden keslilir. Ardından katlanması gereken kısım katlanarak bir rulohaline getirilir. Bu kısım gözümüzle bakacağımız yer. Buraya alternati olarak piper takılabilir, pipetin içinden bakılır. Usturlab’da belirtilen nokta kısımda delik açılarak kağıt taslağın boyu kadar ip asılır. Bu ip gergin dursun diye ucuna somun civata takılır. Ardından herhangi bir objeye rulo kısmı ile bakılır. Bu sürede gergin ipin gösterdiği yüksekli değeri cismin yüksekliğidir.